Trần Minh Quân
Cảm nghĩ mùa Hè 2022: Nhìn Sinh viên Mỹ tốt nghiệp, nhớ thời Sinh Viên Việt, (trước 1975), Mùa thi phải kiêng ăn chuối và bí ; phải ăn thật nhiều các loại.. đậu như chè đậu đỏ, đâu ván..! Sáng sớm khi đi thi, ra đường lỡ làm .. rơi món đồ tuyệt đối không được nói chữ rớt.
Vỏ trái cây thường bị vứt bỏ sau khi ăn hoặc sau khi dùng phần thịt bên trong quả (vắt chanh, bỏ vỏ). Một số rất ít vỏ được sử dụng làm thuốc (Tàu dùng vỏ quýt làm vị chỉ xác ; Việt dùng vỏ măng cụt làm ‘sirop mangostana’ trị tiêu chảy.. ) Nhờ các tiến bộ về Kỹ thuật Sinh học (Biotechnology) nên vỏ trái cây, trước đây là rác, nay trở thành nguyên liệu cho một số công nghiệp (trong đó có vỏ chuối). Các nghiên cứu dược học đã ghi nhận nhiều đặc tính trị bệnh của nhiều vỏ trái cây như vỏ dưa hấu, vỏ trái thơm và cả vỏ chuối..
Theo ước tính của các chuyên viên FAO thì mỗi năm khoảng 3.5 triệu tấn vỏ chuối bị loại để thành phế phẩm (sản lượng chuối thế giới khoảng 120 triệu tấn/ năm)
* Vỏ chuối : Chữ và nghĩa:
– Tục ngữ Việt Nam có câu mà học sinh và sinh viên nào cũng biết : ‘trượt vỏ chuối’ với nghĩa bóng là : thi rớt, hỏng thi.. Vỏ chuối gây trượt và té ngã : sự kiện đã được chứng minh bằng khoa học (xem dưới) nhưng vỏ của một quả khác, từng đi vào lịch sử Việt Nam lại không được nhắc nhở (?): vỏ mù u. Lịch sử chống Thực dân Pháp xâm lược Việt Nam có ghi : Năm 1858 , danh tướng Ông Ích Khiêm đã rải mù u khiến quân Pháp trợt té khi tiến đánh Đà Nẵng (!) và 1861 Lãnh Binh Thăng cũng rải mù u để .. quân Pháp trợt té khi họ đánh đồn Cây Mai tại Gia Định (!).. Không thấy ghi gì về vỏ chuối chống quân Pháp?
– Thành ngữ Pháp có câu “Glisser sur une peau de banane“.
Labanane.info giải thích: huyền thoại ‘trợt vỏ chuối’ đến Pháp vào giữa thế kỷ 19 từ.. Hoa Kỳ ! Lúc này dân Mỹ mới nhập cảng chuối từ Panama, bóc vỏ ăn ruột và vứt vỏ trên hè vì chưa có các thùng rác công cộng! Nhiều người dẫm lên và.. té ‘chỏng gọng’. Hình ảnh khôi hài vì té ngã khi đạp vỏ chuối. phổ biến trên báo chí Mỹ đã vượt Đại Tây dương đến với.. Tây Parisien?
“Mettre une peau de banane sous les pieds, les pas de quelqu’un “ có thể tương đương với “thọc gậy bánh xe ?”
Nhưng với giới sinh viên học toán, vi tính..’..laissé une peau de banane’ trong mã số (code) vi tính, trong một công thức toán học ..là ‘cố tình.. gài bẫy’ nhắc nhở người đọc hay học, phải.. cẩn thận. Và nếu tự mình rơi vào bẫy mình đặt ra (gậy ông đập lưng ông) thì sẽ là “glisser sur sa propre peau de banane’! Các ông Tây Quebec (quebecois) có thành ngữ độc đáo, viết thành một chữ thật dài: “s’autopeluredebananiser” ?
Đài Truyền hình Quebec có Phim khôi hài nhiều tập “Peau de banane” chiếu từ 1982 đến 1987..được cả triệu lần người xem!
– Trong Anh ngữ : Vỏ chuối được gọi là banana peel, banana skin. “Slipping on a banana peel” đã thành ‘cụm từ’.. khôi hài từ những năm 1920s tại Mỹ, hình ảnh vui trong các đoạn phim câm.. Các chuyện diễu về .. trợt vỏ chuối xuất hiện sau đó, từ 1854..
Phim Banana Peel của năm 1963 là một phim khôi hài do Pháp – Đức và Ý cùng sản xuất (Peau de banane, Buccia di banana, Heides Pflaster) với các Tài tử nổi danh của thời 1960s Jeanne Moreau và Jean Paul Belmondo.. Phim được 1.9 triệu khán giả xem (riêng tại Pháp).
Vài điều về vỏ chuối:
Vỏ chuối, ‘banana peel, banana skin (Anh ngữ, British English, của Nữ Hoàng !), được định nghĩa rất đơn giản: vỏ bên ngoài của trái chuối, thường vứt bỏ sau khi dùng phần thịt bên trong.
Nhưng ‘ bàn về vỏ chuối’ lại không đơn giản vì có quá nhiều giống chuối và vỏ cũng đa dạng tùy theo quả chuối! (Chuối ‘tiêu’ Việt Nam (cavendish) được đánh giá là ngon nhất thế giới)
(Bài xin giới hạn trong “Vỏ chuối” xin đọc Cây chuối và Quả chuối trong một bài riêng)
* Trượt vỏ chuối? Chứng minh được bằng vật lý!
Bình thường vỏ chuối không trơn (!) nhưng khi dẫm lên lại trượt?
Câu hỏi được giải đáp bởi GS Kioyoshi Mabuchi và các cộng sự viên (ĐH Kitasato) Nhật năm 2014. Nhóm nghiên cứu đã đo hệ số ma sát (coefficient de frottement) của vỏ chuối (dựa theo lý thuyết vật lý: hệ số ma sát thấp thì độ trơn cao).
GS Mabuchi đã tìm ra: “mặt bên trong của vỏ chuối có những tế bào chứa chất nhầy, khi dẫm lên, các tế bào này vỡ ra và tạo thành lớp nhầy rất nhớt và trơn”. Hệ số ma sát đo được khi đi giày dẫm lên vỏ chuối (chín) đo được 0.066 ( nhỏ gấp 6 lần khi đi giày trên sàn gỗ).. “ Hệ số ma sát thật nhỏ này đã làm vỏ chuốt trở thành trơn trợt..
Nghiên cứu của nhóm Kiyoshi Mabuchi ,đoạt giải thưởng Ig Nobel, lần thứ 24.về vật lý 2014, ngày 18/9 của ĐH Harvard. Giải 2014 có đến 9000 nghiên cứu được đề cử tranh đua trong 10 giải, gồm 10 lĩnh vực khác nhau.)
(Giải Ig Nobel ra đời năm 1991, do Tạp chí Annals of Improbable Research tổ chức, nhằm trao giải cho các công trình nghiên cứu khoa học có tính’ khôi hài’ (satiric prize) Giải có vẻ ‘buồn cười nhưng thật sự cũng có một số giá trị ‘nghiêm túc”. Năm 2000 , giải trao cho Nhóm nghiên cứu của ĐH Bristol Anh về công trình đo từ trường quang con ếch, tưởng chơi đùa.. nhưng năm 2010 GS Andre Geim, trưởng nhóm này đã đoạt giải Nobel về Vật lý!).
Giải thưởng Ig Nobel, lần thứ 24. về vật lý 2014, ngày 18/9 của ĐH Harvard.
* Thay đổi của vỏ chuối: từ xanh đến chín.
Trái chuối được các nhà thực vật xếp vào loại quả ‘climacteric’ hay là ‘quả tiếp tục chín sau khi hái khỏi cây’ và kỹ thuật đề tạo quả chín ‘theo ý muốn’ (tiếng Việt có chữ dú) cần đến kinh nghiệm của người trồng. Danh từ Pháp cho tiến trình làm chín là ‘murissage’ (ripening); và có thợ riêng phụ trách hay ‘murissier’ (ripener) tại các nhà ủ hay murisserie.
Chuối nhập cảng ở tình trạng xanh và cứng, chở bằng đường thủy mất nhiều thời gian tùy nơi xuất phát; đến nhà ủ, sẽ cần đến 4 ngày ‘chế biến’, trong các điều kiện nhiệt độ được kiểm soát giữ cố định từ 16 đến 18 độ C. Sự làm chín chuối (tái tạo các điều kiện thiên nhiên đang bị ngưng trệ) cần đến việc phun khí ethylene vào phòng ủ (nông gia Việt gọi là dú khí đá). Phòng ủ còn đòi hỏi kiểm soát sự lưu thông của không khí và độ ẩm tạo các điều kiện để chuối chín đều, không mất nước trong quả. Sau khi quả ‘chín’, nhiệt độ được đưa về 14 độ.
Trong tiến trình ‘chín’: quả chuối qua nhiều thay đổi. Màu của vỏ đổi từ xanh sang vàng (tinh bột của quả chuyển thành đường), dạng thức (texture) của thịt quả thành mềm, và quả tỏa mùi thơm (khi chuối chín toàn vẹn, trong hương chuối có đến 246 hợp chất).
* Tiến trình vỏ chuối chuyển màu sang đen:
Sự kiện màu vỏ chuối chuyển từ giai đoạn chín ‘đủ’, màu vàng rồi sau đó sang đen là do các diễn tiến đổi sang màu sẫm do tác động của cac men (enzym). Tiến trình hóa học này do men polyphenoloxydase tạo ra, khi phân hủy các pyrocatechol (dopamine có trong các tế bào của vỏ chuối) cắt thành melanine và benzoquinone (các hợp chất này có màu nâu và đen). Màu này càng rõ hơn khi chuối càng chín và khi để chuối trong tủ lạnh. (Nhiệt độ lạnh làm xuống cấp các tế bào trong màng vỏ, phóng thích pyrocatechol nhanh hơn và phản ứng mạnh hơn cùng không khí để tạo thêm các màu nâu và đen).
Vỏ chuối đổi màu
* Cấu tạo của vỏ chuối:
Về phương diện thực vật học Quả chuối được xem là một quả – giả (faux-fruit) phát sinh từ một bầu noãn dưới (ovaire infère = inferior ovary). Phần bọc bên ngoài, hay vỏ chuối, là kết hợp của bao (soudure de conceptacle) và ngoại bì (epicarpe) hơi dai (coriace) của hoa.
Lúc khởi đầu, trọng lượng của vỏ nặng gấp 5 lần phần thịt (pulpe) và phần pulpe này tiếp tục phát triển trong tiến trình ‘quả chín’. Vỏ chuối, khi quả chín, chiếm từ 35 – 40 % khối lượng của quả, tùy chủng loại chuối.
Vỏ được cấu tạo bởi nhiều mô thực vật:
– Epidermis = Biểu bì bên ngoài, là những lớp tế bào hình chữ nhật, được bao bọc bằng một lớp tế bào bảo vệ (cuticle = cuticule).
– Parenchyma = Nhu mô (sous épidermique) là những tế bào nhiều cạnh isodiametrique, cấu trúc lỏng lẻo hơn khi đi dần vào phần pulpe; cùng với sự tạo ra các khoảng trống (lacune) chứa không khí (lý do để giải thích việc dễ bóc vỏ khỏi pulpe).
– Các hệ thống sợi (cribio vasculaires)..
* Cách bóc vỏ chuối!
Cách bóc vỏ chuối cũng được ghi trong.. sách vở!
Đa số người ăn chuối, thường cắt hay bẻ quả chuối khỏi ‘nải’ và lột hết vỏ rồi ăn phần thịt bên trong. Bóc vỏ có thể theo chiều từ núm đen cuối vỏ (dấu vết còn lại của hoa) đi ngược lên trên. Cách này được sách vở Anh ghi là “upside down” hoặc ‘monkey method’ .. vì đây là cách ‘khỉ ăn chuối’.
Bóp thật mạnh đỉnh quả chuối bằng 2 ngón tay, đỉnh nứt ra và vỏ xuất hiện thành 2 phần. Phần sợi bên trong (inner fibres) còn gọi là “strings”, giữa thịt và vỏ vẫn còn dính với phần gốc trên, và vỏ có thể dùng như.. tay cầm để ăn chuối.
* Thành phần vỏ chuối:
Thành phần ‘chính xác’ của vỏ chuối.. chưa thể xác định.. vì có rất nhiều chủng, và tùy giai đoạn quả chín.. Có thể ‘tạm’ tóm lược:
– Nước, trung bình chiếm 89.4 % trọng lượng của quả tươi.
– Protein (8 – 11%), phẩm chất của protein: khá tốt khi chuối ‘khởi sự ‘ chín.
– Carbohydrate (2.2 %) gồm tinh bột (0.23%) và saccharose (1.55%).
– Chất béo (0.5%)
Về các hợp chất sinh học:
Theo Julia Morton trong “Fruits of Warm climates” trang 29 – 46, trong vỏ chuối có:
– Các sterols như beta-sitosterol, stigmasterol, campesterol..
– Các hợp chất loại ‘artenol’ quan trọng nhất là 24-methylene cycloartenol palmitate, còn có cycloartenol.
– Các chất khác chưa xác định loại triterpene ketone có hoạt tính sát trùng và chống nấm..
– Nhiều khoáng chất: quan trọng nhất là Potassium, Magnesium..
Thành phần vỏ chuối
* Lợi ích về sức khỏe của Vỏ chuối:
WebMD (Aug 18, 2020 : “Health Benefits of Banana Peel” Theo tác giả Arefa Cassoobhoy MD, MPH:
“Chuối và vỏ chuối đều có những ích lợi cho sức khỏe tùy theo độ chín. Chuối còn xanh có thể giúp ích nhiều hơn khi điều trị các bệnh về đường tiêu hóa và chuối chín, khi vỏ chuyển sang đen lại có thể giúp tăng cường các bạch huyết cầu trong Hệ Miễn nhiễm chống bệnh.”
Vài lợi ích đáng chú ý:
1- Giải trừ trầm cảm
Hàm lượng cao tryptophan trong chuối, phối hợp với Vitamin B6 khá cao trong vỏ chuối, có thể giúp giải trừ một số triệu chứng của trầm cảm và rối loạn tính tình ( mood) Tryptophan khi phân cắt trong cơ thể, sẽ cho serotonin, giúp mood tốt hơn; trong khi B6 có thể giúp giấc ngủ ‘ngon’ hơn..
2- Sức khỏe trong việc tiêu hóa
Vỏ chuối nhiều chất Xơ có thể giúp điều hòa hệ thống tiêu hóa, giải trừ táo bón và tiêu chảy. Vỏ chuối rất tốt cho các người bị bệnh Crohn’s hay Hội chứng ruột bị kích thích (Irritable bowel syndrome).
3- Thị giác tốt hơn
Vitamin A giúp ‘bổ’ mắt.. Vỏ chuối có khá nhiều vitamin này.
4- Giúp giảm nguy cơ ung thư
Vỏ chuối chứa nhiều polyphenols, carotenoids và các chất chống oxy hóa khác có khả năng chống lại các gốc tự do, là các thủ phạm gây ung thư. Ăn thêm vỏ chuối , đặc biệt chuối xanh, chưa chín sẽ giúp gia tăng lượng chất chống oxy – hóa trong cơ thể và giúp giảm nguy cơ ung thư.
Các nghiên cứu về khả năng chống ung thư của vỏ chuối (thử trong ống nghiệm), chưa thử nơi người, nên cần được tiếp tục theo dõi.
* Vỏ chuối: trị bệnh trong dân gian.
Vỏ chuối được dùng trong dân gian để trị bệnh cả Đông lẫn Tây.. cùng gặp nhau?
Healthline.com của Mỹ ghi đến 23 cách dùng vỏ chuối? (Aug 29, 2019) ghi rõ là đã được kiểm chứng bởi Bà Debra Wilson có các ‘credentials’ Ph.D; MSN; R.N; IBCLC; AHN.BC; CHT.. (quá tài, đáng tin?)
https://www.healthline.com/health/banana-pells-uses
–Trị mụt cóc: (Removing a wart)
Nhiều bài viết trên các trang mạng, trên internet .. ca ngợi khả năng trị mụn cóc của vỏ chuối, chỉ cắt miếng vỏ nhỏ và đắp mặt trong vào mụn cóc, nếu cần dán thêm miếng băng keo và sau vài ngày mụt cóc tự rụng..
Xin đọc trên các trang như
[http://www.thuocdantoc.org ; vienthammydiva.vn ; vikibacsi.com]http://www.thuocdantoc.org ; vienthammydiva.vn ; vikibacsi.com
Tác giả Nguyễn Viết Tân trong bài “Chuối, Vỏ chuối và Da mặt” trên Việt Báo ‘Viết về Nước Mỹ (Bài số 4175-14-29585vb3040114) còn ghi lại kinh nghiệm của chính mình khi dùng vỏ chuối trị.. mụt cóc (?)
Trang mạng Notre temps.com :” La peau de banane contre les verrues”
Tây và Ta cùng gặp nhau! Cũng đắp vỏ chuối lên mụn cóc (verrues) và vài ngày sau, mụt cũng biến mất tiêu? Tây giải thích” mặt trong của vỏ chuối thật chín có một chất kháng siêu vi nên trị được.. mụt cóc! và còn nhắc thêm, chỉ hữu hiệu khi mụt cóc mới mọc..mụt cóc lâu năm thì phải đi thẩm mỹ viện!
– Trị vết thâm trên da mặt (attenuer les points noirs)
Healthline có ghi: Dùng vỏ chuối thoa mặt trị vết nhăn (reduce wrinkles), giảm phồng quanh mắt (puffiness), bớt dần các vết thâm do mụn trứng cá..
Cũng xin mời đọc tác dụng’ thần kỳ’ này trong bài của Ông Nguyễn Viết Tân..
– Giúp tẩy trắng răng? (blanchissement des dents)
Healthline dẫn chứng một nghiên cứu trên “Contemporary Clinical Dentistry” Oct-Dec 2015, vỏ chuối có tác dụng chống vi khuẩn A. actinomycetemcomitans và P. gingivalis là các vi khuẩn gây bệnh nha chu..(PMID: 26681854).
Cách dùng thật đơn giản: chỉ chà mặt trong của vỏ chuối chín lên lợi và chân răng ngày vài lần!.Healthline cũng ghi thêm là chà vỏ chuối.. giúp trắng răng..
Vỏ chuối làm giảm nếp nhăn, trị mụn…
* Công dụng của vỏ chuối:
Tại một số quốc gia Đông Nam Á và Venezuela có một số món ăn dùng vỏ chuối?
– Tháng 4-2019, Chương trình nấu ăn “The Stingy Vegan” quảng bá cách dùng vỏ chuối thay cho thịt heo xé sợi (pulled pork) làm món chay, đã được phổ biến trên khắp thế giới.
– Trong năm 2020, trong cuộc thi “The Great British Bake Off”, Đầu bếp thắng giải, Bà “The Great British Bake Off” đã trình bày cách cùng vỏ chuối thay thịt heo xé sợi trong món hamburgers, như một cách dùng phế phẩm bảo vệ môi sinh.
Zéro déchet: Et si on cuisinait la peau de banane au lieu de la jeter? –Sẽ không có rác nếu người ta dùng vỏ chuối để nấu ăn.
– Vỏ chuối nấu.. cà ri , làm chutneys.. được Nigella Lawson biểu diễn và chiếu trên BBC shows (2020).
Vỏ chuối nấu cà ri của đầu bếp Nigella Lawson
– Đầu bếp Davin của Nhà Hàng ‘Wrench and Rodent” tại Oceanside California, có món “Banana Peel Taco”.. và còn thêm vỏ chuối vào smoothies..
* Vỏ chuối trong Công nghiệp thực phẩm:
Ngoài những ứng dụng ‘giới hạn’ dùng vỏ chuối chế biến thành vài món ăn ‘lạ = exotic tại các Nhà hàng và các ‘show’ trên Media; Vỏ chuối đang trở thành một nguyên liệu mới của Ngành Công nghiệp Thực phẩm Thế giới:
Bài báo trên Tại chí Forbes Mar 31, 2022 ghi lại
“Banana Peel Cuisine Is The Latest Plant Based Trend” .
– Banana Peel “Meat”
Công ty “Banana Business” (Hòa Lan) đã chế tạo thịt ‘heo’ (pulled pork) từ vỏ chuối. Vỏ được trộn với một hỗn hợp gia vị ‘bí mật’ để chuyển thành nhân (fillings) cho các món cuốn (wraps) như gỏi cuốn, salads..Công ty đang cung cấp thành phẩm cho các Nhà hàng và khách sạn tại Hòa Lan.
Công ty “Aya Comfort Food” (Brazil) chế biến ‘banana peel bacon’ làm bằng vỏ chuối, tiêu.. và món điểm tâm sẽ là ‘Banana skin meat in the bread’ : sandwich bacon vỏ chuối kẹp với cà chua, sà lách?
– Banana Peel “Snacks”
Công ty “Dope Dry Munchies” (San Antonio, Texas) chuyên sản xuất trái cây làm khô bằng rút nước trong quả (kiwi, dâu,lê, dứa..), Thành phẩm bán trên thị trường dạng ‘fruit twist”, còn cả vỏ ..nay thêm chuối (banana twist)
–Banana Peel Rum
Công ty Chế Rượu William Grant & Sons ‘ Discarded Spirits (Anh) chuyên dùng các phế phẩm nông nghiệp để chưng cất rượu, có Banana peel rum, một loại rum hương vị trái cây kiểu Caribbean, ủ trong thùng gỗ làm whisky, được ngâm thêm vỏ chuối chín trong 2-3 tuần, vỏ này được giữ lại từ một nhà máy hương liệu đã tách quả chỉ dùng thịt quả để trích mùi chuối. Banana peel rum này đã đoạt giải thưởng World Beverage Innovation Awards 2020.
Banana peel rum
– Banana Peel Flour
Bột lúa mì đã bị khan hiếm (từ trước chiến tranh Nga-Ukraine), bột làm từ vỏ chuối có thể đáp ứng phần nào nhu cầu, thay thế bột mì.. cứu đói?. Nghiên cứu FAO năm 2012 ghi nhận bánh mì làm bằng bột từ vỏ chuối có nhiều chất xơ dinh dưỡng hơn làm từ bột lúa mì và bột vỏ chuối khá thích hợp để làm các loại bánh, mì sợi ..
Bánh mì làm bằng bột vỏ chuối (Banana Peel Bread) đã được Công Ty Zingerman’s Bakehouse tại Ann Arbor, Michigan dùng trộn thêm vào ‘banana bread’ truyền thống (bột mì, bơ, trứng, đường mía, vanilla ) và chuối thật chín cả vỏ..
– Banana Peel Tea:
Đun sôi ‘Trà vỏ chuối’ trong 10 phút là ‘lấy’ đủ dưỡng chất trong vỏ mà khỏi.. ăn vỏ, còn thêm dễ ngủ ?.. Forbes cho biết thêm: Trà vỏ chuối có potassium, magnesium và đặc biệt là acid amin L-Tryptophan, vào cơ thể được chuyển thành 5-HTP, tạo ra serotonin và melatonin, một hormone hữu ích cho giấc ngủ..
* Các công dụng.. khác :
1- Thực phẩm gia súc :
Vỏ chuối đã được dùng làm thực phẩm cho gia súc: trâu-bò, dê, heo; cho gia cầm, thỏ và cả cho cá.. nhất là tại những vùng chăn nuôi gần cạnh những nông trại nhỏ có trồng chuối. Tuy nhiên cũng có những lo ngại về lượng tannins trong vỏ chuối khi làm thực phẩm cho thú vật. Lượng lignin trong vỏ chuối thay đổi từ 7 đến 15 % trọng lượng chất khô, tùy giai đoạn chín và lượng protein trong khoảng 6-9%. Vỏ xanh chứa ít chất đường..
2- Sinh học:
Vỏ chuối có thể dùng để chế tạo khí đốt sinh học (biogaz) qua phương pháp ‘lên men yếm khí’ (fermentation anaerobie). Biogaz này chứa 65 – 70% methane có thể dùng sưởi và đốt bếp gia dụng, hoặc thắp sáng. Phần bã có thể dùng nuôi cá hay vịt.
Dùng chế tạo ethanol, cellulase, laccac.
Có thể dùng làm bioremediation: vỏ chuối sau khi biến đổi bằng hóa chất, được dùng để loại các kim loại nặng như chrome, manganese, là những chất gây ô nhiễm nguồn nước.
Nhựa trong vỏ chuối có thể trích để dùng như mủ cao-su.
3- Phân bón:
Vỏ chuối thích hợp để làm phân hữu cơ, loại chứa nhiều potassium (P cao)
Ghi thêm : Quý bà nội trợ muốn thử món “pulled pork” bằng vỏ chuối.. xin mời xem:
Don’t waste banana peels: Turn them into tasty vegan ‘pulled pork’
Trần Minh Quân 7/2022
Nguồn: Cảm ơn Mr. TL chuyển
dòng sông cũ 